Islamitische economie

Islamitische economie - Inleiding
“De Islamitische economie is geworteld in het Islamitische wereldbeeld en ontleent haar waarden aan de ethisch-sociale leer van de Koran en de Soenna.” (Khurshid Ahmad)¹

Islamitische en Christelijke benaderingen van de economie vertonen enkele overeenkomsten, maar ook verschillen. De Islamitische economie is een facet van de Islamitische aanpak op het gebied van de sociologie en is een 'evoluerende discipline' in de moderne wereld.²

De Islam heerste eeuwenlang over grote delen van de wereld, maar tegenwoordig wordt de Islam steeds meer geconfronteerd met de Westerse kolonisatie. “De Moslimgemeenschap van vandaag is nog geen zelfstandige samenleving”, verklaart Syed Nawab Haider Naqvi. “De Islam staat nog steeds in de schaduw van het Westerse systeem en daarom is het twijfelachtig of het huidige gedrag van de Islam wel 'representatief' is voor de Islamitische ethos.”³ Naqvi impliceert dat de huidige economische praktijken en systemen in moslimlanden misschien toch niet volledig overeenkomen met de Islamitische schrift, de Koran, of met Islamitische tradities.

Moslims staan erop dat de menselijke aard, motivatie en handelingen een weerspiegeling moeten zijn van de ethische overtuigingen van de Islam. Zoals Naqvi uitlegt: “De Islamitische economie is een onderdeel van de godsdienst van de Islam die de verschillende aspecten van het leven beslaat.”⁴ Daarom beweren moslimgeleerden dat hun benadering van de economie superieur is ten opzichte van het kapitalisme van het Westen en het socialisme of communisme van het Oosten, juist omdat beide systemen een solide godsdienstige ethiek ontberen. In de Islam bestaat er noch een scheiding van, noch een onderscheid tussen godsdienstige en seculiere aspecten van het leven.

Islamitische economie – Onder God
Moslims geloven dat mensen geschapen zijn door God, dat zij gezag hebben gekregen over de schepping en dat ze ooit verantwoording moeten afleggen over de manier waarop zij de goede middelen hebben gebruikt die God hen heeft gegeven (Genesis 1:28). Abdalati legt uit: “De werkelijke eigenaar van alle dingen is God en God alleen. Elke [menselijke] eigenaar van deze dingen van God is hiertoe door Hem aangesteld in de rol van beheerder.”⁵ Net als in de Christelijke kijk op economie, kunnen we deze aanpak een rentmeesterschap van eigendommen en bronnen noemen.

Het geloof in het laatste oordeel, een van de vijf zuilen van de Islam, plaatst alle handelingen onder het Goddelijke oog. Dat wil zeggen dat geen enkele handeling verborgen blijft voor God (Koran 9:105). En hij is de meest rechtvaardige van allen (95:8). God verwacht van de moslims dat zij de armen voeden, aalmoezen geven, wezen helpen, leningen verstrekken zonder rente (aan andere moslims), geen voedsel hamsteren en niet gokken. Maar de Islamitische economie is meer dan slechts een reeks verboden. Er wordt van moslims verwacht dat ze hard werken en hun rijkdom delen met behoeftige moslims. Zij mogen een inkomen verdienen, rijkdom vergaren en genieten van alle goede dingen.

Islamitische economie – Vier fundamentele principes
Naqvi, Nationale Professor Economie in Pakistan, geeft ons vier fundamentele beginselen van de Islamitische aanpak van de economie.

Eenheid
In de Islamitische theologie is God een eenheid. Hij is de enige Goddelijke persoon, zonder "partners". Hij is de Schepper van alle dingen en de enige aan wie alle mensen verantwoording moeten afleggen. Daarom dienen alle mensen zich te onderwerpen aan God. Dit is de betekenis van het moslim-zijn (dat wil zeggen: een mens in onderwerping aan God). Deze onderwerping betekent dat alle wensen, ambities en handelingen overeenkomen met Gods wil, een wil die is uitgedrukt in Zijn geboden. “Mijn gebeden en mijn aanbidding, en mijn leven en mijn dood zijn allemaal aan God gewijd, de Schepper en Heer van alle werelden” (Koran 6:162). Net als de eenheid van God bestaat er de eenheid van de mensheid. Mensen worden van elkaar gescheiden door nationale grenzen, gebroken door oorlog en gekenmerkt door godsdienstige overtuigingen, maar het is de bedoeling dat alle mensen moslim zijn. De hele wereld is voorbestemd om een Islamitische staat te zijn. Elke handeling van een moslim ten opzichte van een ander mens zal dus gevolgen hebben voor zijn of haar positie tijdens het laatste oordeel. Economische middelen mogen nooit gebruikt worden op een manier die in strijd is met deze visie van de universele eenheid van de "Oemma", de Islamitische gemeenschap.

Evenwicht
“Voorwaar, God beveelt rechtvaardigheid en vriendelijkheid” (Koran 16:90). Moslims moeten rechtvaardigheid en vriendelijkheid reflecteren in alle sociale instellingen en in het economische leven. Deze twee eigenschappen hebben niet alleen te maken met economische transacties, maar ook met de zorg voor minder bedeelden in de samenleving. “De behoeften van alle minderbedeelden in de Islamitische gemeenschap zijn de eerste verantwoordelijkheid wat betreft de werkelijke bestaansmiddelen van de gemeenschap,” merkt Naqvi op.⁶ De Islam erkent de waarde van privébezit, maar evenzeer de onvermijdelijke economische ongelijkheid onder mensen. Maar de Islam erkent ook dat iedereen een elementaire levensstandaard nodig heeft: voedsel, kleding en onderdak. De rijken worden dan ook regelmatig gewaarschuwd (Koran 70:24-25).

Vrije wil
Moslims geloven dat wij verantwoordelijk zijn voor onze overtuigingen en daden. Deze verantwoordelijkheid veronderstelt dat wij een vrije wil hebben, waardoor we zelf kunnen kiezen tussen goed en fout. Moslims zien de vrije wil als een geschenk van God, waarmee de mens alleen maar goede dingen zou moeten doen. Moslims ontkennen dat we in zonde zijn geboren, maar erkennen wel dat we niet altijd deugdzaam kunnen leven, maar dat we ook kunnen zondigen. Bijgevolg zijn hebzucht, egoïsme, gulzigheid, overdreven materialisme en dergelijke het gevolg van de verwrongen menselijke natuur. Naqvi vat de vrije wil als volgt samen: “Uiteindelijk kunnen wij, ondanks de verschillende klemtonen die gelegd worden, zeggen dat er onder de theologen een stilzwijgende overeenstemming bestaat die verklaart dat de mens zelf verantwoordelijk is voor zijn daden en dat God van nature rechtvaardig is en dus het lot van de mens kan bepalen naargelang zijn gedrag. Daarom is een vrije wil belangrijk voor de vormgeving van ons lot.⁷

Islamistische economie – Verantwoordelijkheid
Vrije wil gaat gepaard met verantwoordelijkheid. Niet alleen zijn wij verantwoordelijk tegenover God, wij zijn ook verantwoordelijk tegenover onze medemensen. Het geven van aalmoezen staat in onze economische activiteiten gelijk aan verantwoordelijkheid en “wordt meestal vorm gegeven door aan armen en behoeftigen te geven.”⁸ De ophoping van rijkdom ten koste van het welzijn van andere moslims is verboden. “U zal nooit vroom worden, tenzij u dingen besteedt waarvan u houdt” (Koran 3:92). Moslims geloven dat we betere mensen worden door te geven en hiermee voldoen aan onze morele verplichtingen aan God, onszelf en onze medemensen. Sommigen geloven zelfs dat vrijgevigheid boete kan doen voor sommige zonden.

Een laatste opmerking: economische rechtvaardigheid vereist economisch welzijn voor alle gelovigen. Hiertoe zijn enkele zaken in de Islam opgenomen, zoals de "zakat" (aalmoezen geven), "jizrah" (belastingen voor de ongelovigen in de Islamitische gemeenschap) en wetten met betrekking tot het erfrecht.

Islamitische economie – Conclusie
Hoewel de beginselen die ten grondslag liggen aan de Islamitische economie uiteengezet zijn door geleerden als Abdalati en Naqvi, is het huidige economische beleid en de praktijk die wordt toegepast in moslimlanden niet zoals wordt voorgesteld in dit ideale beeld. “Veel moslimlanden worden bestuurd door een kleine rijke klasse, terwijl de massa's erg arm zijn,” merkt George Braswell Jr. op. “In sommige landen verzamelt de regering alle 'zakat', waardoor veel mensen zich afvragen hoe en waarvoor het geld gebruikt wordt. De Islam verbiedt woekerwinsten, maar deze regel wordt op individueel en op nationaal niveau zelden gevolgd.” Maar zelfs als verondersteld wordt dat deze voorwaarden niet van toepassing zijn in Islamitische samenlevingen, blijven de onderdrukking, vervreemding, angst, uitwijzing en dood van niet-moslims karakteristieken van bijna alle moslimlanden.⁹

Leer meer!