Islamitische sociologie

Islamitische sociologie – Inleiding
Khurshid Ahmad geeft ons een interessante kijk op de Islamitische sociologie: “De mensheid is een enkele familie van God en er kan geen goedkeuring bestaan voor... barrières. De mensen zijn één – en niet bourgeoisie of proletariaat, blank of zwart, Arisch of niet-Arisch, Westers of Oosters. De Islam biedt een revolutionair concept van de eenheid van de mensheid.”¹

De structuren en de kenmerken van de maatschappij spelen een centrale rol in het Islamitische wereldbeeld. Er wordt veel gezegd over de relatie tussen het individu en de samenleving en ook over de relaties tussen mannen en vrouwen, echtgenoten en echtgenotes, enzovoorts. Net als in het Christendom staan het gezin, de staat en de aanbidding van God centraal in de Islamitische leer, maar toch bestaan er op elk van deze gebieden wezenlijke verschillen tussen de twee levensbeschouwingen. De Islamitische kijk op de sociologie kan samengevat worden als een sociologie die draait om het polygame gezin, de moskee en de staat.

Islamitische sociologie – Individu en samenleving
Een kernprincipe van de Islamitische sociologie is dat de Islam een perfecte harmonie biedt tussen het individu en de samenleving. Zij vormen samen een evenwichtige balans. “Een ander uniek kenmerk van de Islam is dat het een balans instelt tussen individualisme en collectivisme. De Islam gelooft in de individuele persoonlijkheid van de mens en houdt iedereen persoonlijk verantwoordelijk ten opzichte van God. De Islam garandeert de fundamentele rechten van het individu en staat niet toe dat iemand anders hiermee knoeit. De Islam maakt van de juiste ontwikkeling van de persoonlijkheid van een mens een van de hoofddoelen van het onderwijsbeleid. De Islam gelooft niet dat de mens zijn individualiteit in de samenleving of in de staat moet verliezen... Aan de andere kant wekt de Islam ook een besef van sociale verantwoordelijkheid op in de mens, organiseert hij mensen in een maatschappij en in een staat en gelast hij het individu om zich in te zetten voor het sociale goed.”²

Islamitische sociologie – Mannen en vrouwen
De Koran erkent dat het menselijke ras van Adam afstamt: “O, gij mensen, vreest uw Heer, Die u van één enkele ziel schiep en daaruit haar gezellin schiep en uit hen beiden mannen en vrouwen verspreidde...” (4:1)

De Koran verkondigt verder dat mannen en vrouwen in Gods ogen geestelijk gelijkwaardig zijn (33:35): “Voorwaar, de Moslims en de Moslima's en de gelovige mannen en vrouwen, de gehoorzame mannen en vrouwen, de waarachtige mannen en vrouwen, de standvastige mannen en vrouwen, de mannen en de vrouwen die nederig zijn, de mannen en de vrouwen die aalmoezen geven, de mannen en de vrouwen die vasten, de mannen en de vrouwen die hun kuisheid bewaren, de mannen en de vrouwen die Allah vaak gedenken - voor zulken heeft Allah vergiffenis en een grote beloning bereid.”

De Koran noemt daarnaast de verschillen tussen mannen en vrouwen: “Mannen zijn voogden over de vrouwen omdat Allah de enen boven de anderen heeft doen uitmunten en omdat zij van hun rijkdommen besteden. Deugdzame vrouwen zijn dus zij, die gehoorzaam zijn en heimelijk bewaren, hetgeen Allah onder haar hoede heeft gesteld” (4:34).

Moslim-apologeten leggen uit dat deze passages aangeven dat mannen voor vrouwen moeten zorgen, niet dat vrouwen in wezen minderwaardig zijn. Maar andere stellingen in de Koran lijken dat idee uit te dagen. Een bepaalde passage zegt bijvoorbeeld: “En roept van onder uw mannen twee getuigen en als er geen twee mannen zijn, dan één man en twee vrouwen van degenen, die u als getuigen aanstaan” (2:282), wat aangeeft dat het getuigenis van een vrouw slechts de helft waard zou zijn van het getuigenis van een man.

Daarnaast beschrijft een traditie in de Soenna dat vrouwen minder intelligent zijn dan mannen: “Zo vertelde Abu Said Al-Khudri: Op een dag ging de Apostel van Allah naar de moesalla (om zijn gebeden aan te bieden) tijdens Id al-Adha [het Offerfeest] of Id-al-Fitr [het Suikerfeest]. Hij liep toen langs de vrouwen en zei: 'O vrouwen! Geef aalmoezen, want ik heb gezien dat jullie (vrouwen) het merendeel zijn van degenen die in het Hellevuur verblijven.' Zij vroegen: 'Waarom is dat zo, O Apostel van Allah?' Hij antwoordde: 'Jullie vloeken regelmatig en zijn jullie echtgenoten ondankbaar. Ik heb niemand gezien die meer gebrekkig was wat betreft intelligentie en godsdienst dan jullie. Een behoedzaam verstandig mens zou door sommigen van jullie van het rechte pad af kunnen worden gebracht.' De vrouwen vroegen: 'O Apostel van Allah! Wat is er gebrekkig aan onze intelligentie en godsdienst?' Hij zei: 'Is niet de bewijslast van twee vrouwen gelijk aan het getuigenis van één man?' Zij antwoordden bevestigend. Hij zei: 'Dit is de gebrekkigheid van haar intelligentie. Is het niet waar dat een vrouw noch kan bidden noch kan vasten tijdens haar menstruatie?' De vrouwen antwoordden bevestigend. Hij zei: 'Dit is de gebrekkigheid van haar godsdienst.'”³

Nogmaals, hoewel de Koran mannen en vrouwen in de ogen van Allah op een gelijk geestelijk niveau lijkt te plaatsen, zijn er enkele leringen in de Soenna die dit tegenspreken. Mohammad zei dat hij de gelegenheid had gehad om mensen in de hel te zien en legde toen vast dat het merendeel van de ingezetenen van de hel vrouwen waren! Volgens Imran bin Husain: “De Profeet zei: 'Ik zag het Paradijs en zag dat de meerderheid van de ingezetenen arme mensen waren; en ik keek naar de Hel en zag dat de meerderheid van de ingezetenen vrouwen waren.'”⁴

Islamitische sociologie – Huwelijk
De Islamitische kijk op het huwelijk is goed ontwikkeld, maar heel uiteenlopend. Sommige moderne moslims voelen zich weinig op hun gemak bij sommige leringen en praktijken van de Islam op het gebied het huwelijk. Maar alle moslims zijn het erover eens dat een huwelijk een contract is dat beëindigd kan worden door middel van een echtscheiding (al geloven de meesten dat een scheiding alleen door mannen in gang mag worden gezet). Enkele kenmerken van het huwelijk in de Koran en de Islamitische traditie zijn de volgende:

Een moslim-man mag tot vier echtgenotes nemen, mits hij hen allen hetzelfde behandelt en voor elk van hen zorgt (4:3).

Een moslim-man mag een onbeperkt aantal bijvrouwen (inclusief slavinnen) hebben waarmee hij seksuele omgang mag hebben, al hebben dergelijke vrouwen niet dezelfde rechten als echtgenotes.

Een moslim-man mag een vrouw tijdelijk huwen; een huwelijk dat relatief van korte duur is (4:24).

Moslim-mannen mogen Joodse of Christelijke vrouwen huwen (5:5) – maar niet vrouwen van andere godsdiensten (2:221). Toch mogen moslim-vrouwen nooit met niet-moslims trouwen (2:221).⁵

Weerspannige vrouwen mogen geslagen worden (sommigen zeggen “lichtjes”) (4:34).

“Uw vrouwen zijn een akker voor u - komt daarom tot uw akker, zoals het u behaagt...” (2:223), wat betekent dat mannen seks mogen hebben met hun vrouwen wanneer zij maar willen, behalve tijdens de menstruatie van de vrouw (2:222).

Overspel wordt zwaar gestraft (4:15–18; 17:32; 24:20), maar in de praktijk is de straf voor vrouwen veel zwaarder dan voor mannen, omdat de waarde van het getuigenis van een vrouw verdisconteerd wordt.

Mannen mogen van hun vrouwen scheiden (60:1–2; 65:1–2; 226:242), al moet er naar verzoening gestreefd worden (4:35). De Koran staat niet toe dat een vrouw van haar man scheidt, al is het in sommige moslimlanden wel toegestaan.

Islamitische sociologie – Patriarchalisme
Moslimsamenlevingen hebben de neiging patriarchaal te zijn. Dat wil zeggen, zij neigen ernaar door mannen gedomineerd te worden. Er wordt van vrouwen verwacht dat zij kinderen hebben. Kinderloze vrouwen leven voortdurend met de angst dat de man op zoek zal gaan naar een andere vrouw. De verwachting dat vrouwen mannelijke kinderen moeten baren verergert de situatie. Over “de grote vrees van moslimouders dat zij niet genoeg zonen zullen hebben” geeft Vivienne Stacey ons een verontrustende afschildering: “Hoe vaak een vrouw gekweld wordt omdat zij geen kind heeft voortgebracht! De vrouw die alleen meisjes heeft gebaard zal godsdienstige hulp en soms ook medische hulp inschakelen. Als zij een zoon heeft, dan zal zij meer zonen willen mocht het eerste kind sterven, wat heel goed mogelijk is. Het belang van een vrouw in de samenleving wordt dus in het algemeen bepaald door haar vermogen om zonen voort te brengen. Dit is een ongelijkheid tussen de geslachten waar de wetten van het land en het werk van gezinsplanningsorganisaties weinig aan kunnen veranderen.”⁶

Moslims die opgeleid zijn aan Westerse universiteiten realiseren zich vaak dat deze tradities botsen met genetische en andere factoren. Desalniettemin houden de mannelijke verwachting dat vrouwen zonen moeten baren en de angst van vrouwen dat zij nooit aan deze verwachting kunnen voldoen in vele moslimlanden hardnekkig stand.

Islamitische sociologie – Conclusie
Wanneer wij het concept van de Islamitische sociologie beschouwen, dan is het belangrijk dat wij ons realiseren dat de Islam geen onderscheid maakt tussen sociale instellingen en de staat. In plaats daarvan is de Islam een alomvattende realiteit: de staat moet net zo Islamitisch zijn als de plaatselijke moskee. De Islam is een godsdienst; maar de Islam is ook een regering. De huidige moslimwereld is verdeeld tussen mensen die de voorkeur geven aan volksstaten (met wetten, grondwetten en grenzen die verschillen van andere volken) en mensen die de voorkeur geven aan een “pan-Islam” (het standpunt dat er eenheid moet bestaan onder de moslimgemeenschap, met beperkte of zelfs ontbrekende nationale grenzen). Moslims die de voorkeur geven aan volksstaten brengen vaak moslimstaten voort waar de bevolking voornamelijk moslim is, maar waar de landwetten niet Sharia of niet volledig Sharia zijn.⁷ Turkije is bijvoorbeeld een moslimstaat waarvan de grondwet niet gebaseerd is op de Sharia wet. Al is het merendeel van de bevolking moslim, toch is Turkije zelf een seculier land.

Moslims die streven naar een pan-Islamitische samenleving vinden dit verontrustend en reageren met diverse uitingen van hun ongenoegen. Soms neemt dit ongenoegen de vorm aan van een verbale afkeur van dat land. Soms neemt dit ongenoegen de vorm aan van individuen proberen de overheid van binnenuit te hervormen. Maar de media concentreren zich meestal op degenen die zich bezighouden met gewapende protesten of terroristische activiteiten, zoals vaak voorkomt in Turkije en Egypte.

Leer meer!