Marxistische sociologie

Marxistische sociologie – Inleiding
Frederick Engels geeft ons een veelzeggende blik op de Marxistische sociologie: “Met de overdracht van de productiemiddelen naar het gedeeld eigenaarschap (communisme), is het gezin niet meer de economische basiseenheid van de samenleving... De zorg en het onderwijs van de kinderen wordt een publieke aangelegenheid; de samenleving zorgt voor alle kinderen op dezelfde manier, of zij buitenechtelijk zijn of niet.”¹

Hoewel seculier humanistische sociologen de sociologie soms als een kunst zien in plaats van een wetenschap, is de Marxistische sociale theorie stevig geworteld in wat zij zien als het wetenschappelijk feit van de Darwinistische evolutie. Dit wetenschappelijk fundament voor de sociologie is volgens G.V. Pkekhanov “het Darwinisme in zijn toepassing op de sociale wetenschap.”² De mensheid evolueert niet alleen biologisch, maar ook sociaal. Terwijl de mensheid zich verbetert door middel van de evolutionaire keten van het zijn, doet de samenleving dat ook. Het wetenschappelijke feit van de biologische evolutie staat garant voor de waarheid van de Marxistische sociale theorie enerzijds en het gevolg van haar praktijk anderzijds: een internationale communistische familie.

Marxistische sociologie – De samenleving als een evoluerende entiteit
Terwijl Darwin de evolutie van de soorten beschreef, beschrijft Marx de evolutie van de samenleving. De Marxistische sociologie spreekt voortdurend over de “ontwikkeling van de samenleving”.

Marx en Lenin geloofden dat wij de samenleving alleen binnen de context van een maatschappelijke ontwikkeling kunnen begrijpen. Volgens Marx “komen de materiële krachten van de samenleving” op een bepaald punt in deze maatschappelijke ontwikkeling “in botsing met de bestaande productieverhoudingen... Door de ontwikkeling van deze productieve krachten worden deze verhoudingen hun ketens. Dan begint een tijdperk van sociale revolutie. De veranderingen in het economische fundament leiden vroeger of later tot de transformatie van de volledige superstructuur.”³

In het Marxistische systeem wordt de natuur van de samenleving - politiek, godsdienst , wet en cultuur - bepaald door economische krachten. Ons economische systeem (feudalisme, kapitalisme, socialisme, enzovoorts) bepaalt hoe wij ons tot anderen verhouden, zodat we efficiënt binnen dit systeem kunnen functioneren. Met andere woorden: de manier waarop goederen worden geproduceerd en gedistribueerd bepaalt de manier waarop mensen met elkaar omgaan, wat op zijn beurt de structuur van de samenleving bepaalt.

De fasen in de ontwikkeling van een samenleving lopen parallel aan de economische fasen in onze geschiedenis. Marx verdeelt de geschiedenis van de samenleving in vier fasen: “Ruwweg kunnen de Aziatische, de antieke, de feudale en de moderne bourgeoise productiewijzen aangeduid worden als de tijdperken die de vooruitgang in de economische ontwikkeling van de samenleving aanduiden.”⁴

De ontwikkeling van de samenleving gaat na de fase van de bourgeoisie verder, tot een communistische fase wordt bereikt. Het idee van de dialektiek vereist echter dat zo'n ontwikkeling ook na de communistische fase nog zal voortduren. De communistische samenleving wordt een nieuwe these, die weer leidt tot een antithese, een botsing en een synthese. In dit standpunt is de communistische samenleving dus ook weer een overgangsfase.

Marxistische sociologie – De samenleving bepaald door economische krachten
Volgens Marx “wordt het algemene proces van het sociale, politieke en intellectuele leven geconditioneerd door de materiële productiewijzen van het leven. Het is niet het bewustzijn van de mens dat hun bestaan bepaalt, maar hun sociale bestaan dat hun bewustzijn bepaalt.”⁵ Het economische systeem bepaalt de samenleving, die ons bewustzijn bepaalt. Onze vrije wil wordt daarmee vervangen door economische krachten.

Het individu is onbelangrijk in het aangezicht van krachtige maatschappelijke krachten. Stalin geloofde dat wij, als we de geschiedenis willen begrijpen, moeten vertrouwen “op de concrete omstandigheden van het materiële leven van de samenleving als de bepalende kracht van de sociale ontwikkeling; niet op de goede wensen van grootse mannen.”⁶ De evolutie van de samenleving is een te machtige kracht om beïnvloed te kunnen worden door de handelingen van zelfs de beste individuen.

Marxistische sociologie – De kans van de mensheid om haar samenleving te scheppen
Hoewel de Marxistische sociologie ontkent dat wij een vrije wil hebben en gelooft dat onze sociale systemen bepaald worden door economische krachten, gelooft de Marxistische sociologie tegelijkertijd dat er een tijd zal komen waarin we ons aandeel kunnen leveren door bewust naar de volgende fase van de sociale ontwikkeling toe te werken: de omverwerping van het kapitalisme door het proletariaat. De Marxistische sociologie en psychologie lopen parallel op dit gebied: onze individualiteit en onze bruikbaarheid worden bepaald door de samenleving totdat onze vrije wil benodigd is om de socialistische samenleving te scheppen. Op dit punt in de geschiedenis zal de proletarische revolutie ons een plaats geven waar wij de samenleving kunnen beheersen door de productiemiddelen te beheersen.

In het Marxistische wereldbeeld is de komst van de communistische samenleving onvermijdelijk, en dus kan het individu alleen dan de vrijheid hebben om de nieuwe samenleving te scheppen als hij in pas loopt met het evolutionaire proces dat naar communisme leidt.

Marxistische sociologie – Conclusie
De Marxistische sociologie ziet het economische systeem van de samenleving als de bepalende factor voor al haar sociale instellingen. Omdat het economische systeem zich in een proces van voortdurende ontwikkeling bevindt, volgt dat alle maatschappelijke instellingen ook evolueren. Deze ontwikkeling vindt plaats ongeacht de handelingen van individuen; sterker nog; vaak vindt deze plaats ondanks de handelingen van individuen.

Marxisten geloven dat de volgende stap in de economische en socioculturele evolutie zal bestaan uit een wereldwijd socialistisch systeem (de afschaffing van privébezit) en dat er een nieuwe wereldorde zal opkomen als gevolg van de veranderde productiemiddelen. De nieuwe samenleving zal een proletarisch onderwijssysteem en een proletarische familie ontwikkelen op basis van materialisme, atheïsme, “punctuated equilibrium” en communisme. Marxistische sociologen hebben er alle vertrouwen in dat dit zal gebeuren, omdat zij geloven dat hun sociologie geworteld is in de natuurwetenschap.

Lenin vatte samen hoe de sociologie van Marx gebaseerd is op de wetenschap en hoe onfeilbaar deze benadering is: “Net zoals Darwin het idee ten einde bracht dat dieren- en plantensoorten niet met elkaar verbonden, 'door God geschapen' en onveranderlijk zijn, en hij de eerste was die de biologie een absoluut wetenschappelijke basis heeft gegeven door de veranderlijkheid en de opeenvolging van de soorten vast te stellen, zo bracht Marx het idee ten einde dat de samenleving een mechanische samenstelling van individuen is, die ruimte laat voor allerlei wijzigingen naar de wil van de autoriteiten (of, naar de wil van de samenleving en de regering) en slechts geleidelijk verandert, en was hij de eerste die de sociologie een wetenschappelijke basis heeft gegeven door vast te stellen dat de economische vorming van een samenleving de totaalsom is van gegeven productieverhoudingen, door vast te stellen dat de ontwikkeling van dergelijke vormingen een proces van de natuurlijke geschiedenis is.”⁷

Leer meer!