Seculiere filosofie

Seculiere filosofie – Naturalisme
De seculiere filosofie is geworteld in Naturalisme (of Materialisme). Naturalisme is het filosofische geloof dat de werkelijkheid alleen maar uit materie bestaat en dat alle fenomenen verklaard kunnen worden aan de hand van natuurlijke oorzaken (zoals de wet van de zwaartekracht). Roy Wood Sellars vertelt ons: “Het humanisme is naturalistisch en verwerpt het bovennatuurlijke standpunt met zijn gepostuleerde Schepper-God en kosmische Heerser.”¹

Seculier humanisten noemen een verscheidenheid aan filosofische posities die in hun levensbeschouwing passen: naturalisme, fysicalisme, materialisme, organicisme of andere theorieën die “op de wetenschap gebaseerd” zijn. Maar deze keuze is niet zo breed als het klinkt: elke genoemde doctrine borduurt namelijk voort op dezelfde basisstelling: de materiële wereld is alles wat er is. Feitelijk zijn al deze genoemde opties weinig meer dan een synoniem voor naturalisme, het filosofische gezichtspunt van het seculier humanisme.

Deze dogmatische positie wordt samengevat in het Humanistisch Manifest II: “De natuur kan daadwerkelijk breder en dieper zijn dan wij nu weten; maar elke nieuwe ontdekking zal onze kennis van het natuurlijke vergroten.”² De essentie van het naturalisme is dus het volgende: alles wat bestaat kan verklaard worden aan de hand van natuurlijke oorzaken. In het denken van de humanist kan het bovennatuurlijke dus niet bestaan. Hoewel sommige humanisten liever “organicisten” of “materialisten” worden genoemd (of “wetenschappelijke” materialisten), maakt de naam eigenlijk weinig uit. Zoals Corliss Lamont opmerkt: “Het Materialisme duidt op dezelfde algemene houding ten opzichte van het universum als het Naturalisme.”³

Seculiere filosofie – Ontkenning van het bovennatuurlijke
De belangrijkste leerstelling van de seculiere filosofie (Naturalisme) is de ontkenning van het bovennatuurlijke. Mensen geloven óf dat alleen het bovennatuurlijke bestaat, óf dat sommige natuurlijke en sommige bovennatuurlijke dingen bestaan, óf dat er alleen natuurlijke dingen bestaan. Met de term “bovennatuurlijk” bedoelen filosofen in het algemeen dingen die niet materieel zijn, zoals de ziel, persoonlijkheid of God. Naturalisten ontkennen alles wat niet uit materie bestaat of wat niet in de natuur voorkomt.

Deze rode draad loopt door alle humanistische overtuigingen. Sellars schrijft: “Het Christendom, bijvoorbeeld, had een bovennatuurlijk raamwerk in een drie-trappen universum van hemel, aarde en hel... De humanisten beweren dat de traditionele Christelijke kijk is ondermijnd en verouderd is geworden door de toegenomen kennis over de mens en zijn wereld.”⁴ Humanisten vertrouwen op deze “toegenomen kennis” om een nauwkeuriger wereldbeeld te kunnen vormen. Het Naturalisme staat erop dat een object waarneembaar en meetbaar moet zijn om geloofwaardig te zijn.

Naturalisten zijn in het bijzonder onwillig om te geloven in een universum dat een grote mate van ontwerp aan de dag legt, omdat een dergelijk ontwerp uitgelegd zou kunnen worden als bewijs voor een Ontwerper.⁵ De naturalist kan geen Ontwerper en geen Eerste Oorzaak (de zogenaamde “Onbewogen Beweger”) aanvaarden. Henry Miller stelt het heel duidelijk: “De voorstelling dat wij gered zullen worden door een inmenging van buitenaf, of dat nu in de vorm is van een analist, een dictator, een verlosser, of zelfs God, is pure dwaasheid.”⁶

Het naturalistisch humanisme is dus een volledige filosofie. Corliss Lamont zegt het als volgt: “Om het naturalistisch humanisme in een notendop te definiëren: het verwerpt alle vormen van het bovennatuurlijke, pantheïsme en metafysisch idealisme, en definieert het hoogste doel van de mens als het werken voor het welzijn en de vooruitgang van de hele mensheid in dit ene en enige leven, volgens de methoden der rede, wetenschap en democratie.”⁷ Deze definitie is belangrijk vanuit een filosofisch perspectief, omdat deze zowel de metafysica als de epistemologie van het naturalisme beschrijft. Dit hoofdstuk zal zich eerst concentreren op de metafysica van het naturalisme (de kosmologie in het bijzonder) en zal vervolgens de epistemologie van het naturalisme verkennen.

Seculiere filosofie – Wetenschap als kennisbron
De seculiere filosofie ontkent het bovennatuurlijke en vertrouwt op de wetenschap als haar kennisbron; deze ontkenning maakt bepaalde specifieke conclusies over onze sterfelijkheid, ons verstand en de aard van de mensheid zelf onvermijdelijk. Het resulterende wereldbeeld lijkt ons eigen belang te verheffen wat betreft ons vermogen om ons lot te bepalen. Maar deze verantwoordelijkheid wordt een zware last die tot een pessimistisch oogpunt leidt, omdat we zonder God of zonder een eeuwige ziel geen hoop of doelen in dit leven hebben. E.A. Burtt gelooft dat “het hoogste noodzakelijke voorstel in een wijs plan voor het leven de aanvaarding is van een wereld die niet voor de mens gemaakt is, die de mens niets schuldig is en die in haar belangrijkste processen volkomen buiten de macht van de mens te werk gaat.”⁸ Dit pessimisme wordt nog dramatischer verwoord door Clarence Darrow: “Het doel van de mens is net als het doel van het kikkervisje: zo lang mogelijk blijven wiebelen zonder te sterven; of zich aan het leven vastklampen tot de dood hem wegneemt.”⁹

Lees verder - Seculiere ethiek!