Seculiere geschiedenis

Seculiere geschiedenis - Inleiding
De seculiere geschiedenis wordt door Julian Huxley als volgt samengevat: "De mens is voorbestemd om de enige speler te zijn in de toekomstige evolutie van deze planeet."¹

In 1933 waren de seculier humanisten bijzonder positief over het menselijke potentieel. Het Humanistisch Manifest I, dat in dat jaar werd gepubliceerd, beschreef de geschiedenis als een lang verhaal over de vooruitgang van de mensheid naar een paradijselijke toestand. Maar toen vond de Tweede Wereldoorlog plaats, gevolgd door de gruweldaden van Jozef Stalin. Het onbegrensde optimisme van de humanisten leek plotsklaps niets meer dan een farce. Het Humanistisch Manifest II (gepubliceerd in 1973) gaf toe: "Het Nazisme heeft ons de diepte laten zien van de barbaarsheid waartoe de mensheid in staat is. Andere totalitaire regimes hebben mensenrechten onderdrukt zonder de armoede een halt toe te roepen. De wetenschap heeft ons behalve goede dingen soms ook kwaad gebracht."²

Het lijkt tegenwoordig onmogelijk dat humanisten de seculiere geschiedenis nog met optimisme zouden aanschouwen, maar het Humanistisch Manifest 2000 heeft dat ongetwijfeld toch geprobeerd. Seculier humanisten moeten, vanuit hun atheïstische oogpunt, de geschiedenis zien als een hakkelende, onzekere en soms immorele onderneming, waarin weinig hoop te ontdekken is voor de toekomst. Het Humanistisch Manifest II lijkt hier en daar de afwijzing van het historische optimisme door moderne humanisten te beschrijven, maar geeft tevens een verkondiging van ongeëvenaard historisch optimisme: "Door technologie wijs te gebruiken kunnen wij ons milieu beheersen, armoede overwinnen, het aantal ziekten merkbaar terugdringen, onze levensverwachting verhogen, ons gedrag significant veranderen, de koers van de menselijke evolutie en culturele ontwikkeling veranderen, onafzienbare nieuwe krachtbronnen aanboren en de mensheid voorzien van ongeëvenaarde mogelijkheden om een overvloedig en betekenisvol leven te leiden."³

Het seculier humanisme beweert een realistische kijk op de geschiedenis te bieden, maar dit wordt tegengesproken door de ene na de andere uitspraak waarin wordt beklemtoond dat onze toekomst zo veel helderder zal zijn dan ons verleden.

Seculiere geschiedenis - Humanisten moeten optimisten zijn
Wanneer we het verleden, het heden en de toekomst van de seculiere geschiedenis beschouwen, dan blijven seculier humanisten onrealistisch optimistisch om de volgende twee redenen. De eerste en meest treffende reden is het geloof dat al het leven op aarde evolueerde uit niet-leven en vervolgens al zo'n 3,6 miljard jaar naar een hogere en betere toestand blijft evolueren. Dit evolutionaire perspectief kleurt de houding van de humanisten ten opzichte van de werkelijkheid, met name de geschiedenis. Als de realiteit, zoals humanisten geloven, een evolutionair patroon is dat zich stap voor stap naar een hogere toestand heeft bewogen om rationele gedachten en moraliteit te scheppen in de hoogste levenssoort, dan zou onze geschiedenis ook een progressieve opmars moeten zijn naar een betere wereld. Terwijl de evolutionaire vooruitgang plaatsvindt, moet ook deze progressie blijven plaatsvinden. De geschiedenis is een verhaal over de ontwikkeling van niet-leven naar leven, van eenvoud naar complexiteit, van gedachteloze wezens naar wezens met een bewustzijn, van dier naar mens, van immoreel naar moreel.

John Dietrich legt dit uit: "Er is in het verleden nooit een hof van Eden of een perfecte toestand geweest en er is nooit een zondeval geweest. Er heeft altijd een constante vooruitgang plaatsgevonden. De mens is door de eeuwen heen gestaag opgeklommen van de meest primitieve toestand tot de huidige beschaving."⁵ Het seculier humanisme ziet het volledige proces van de geschiedenis als de evolutie van mensen, culturen en beschavingen naar geavanceerdere mensen, culturen en beschavingen. Julian Huxley staat erop dat de opkomst en de val van rijken en culturen een natuurlijk fenomeen is, net als de opeenvolging van dominante groepen in biologische evolutie.”⁶ De toekomst is een verbetering van het verleden en het heden omdat evolutie vooruitgang vereist.

De tweede reden voor de optimistische kijk van humanisten op de seculiere geschiedenis is hun ontkenning van het bestaan van God. Huxley vat dit sentiment het beste samen: "In het evolutionaire gedachtepatroon is er noch enige behoefte aan, noch enige ruimte voor het bovennatuurlijke."⁷ Als er geen ruimte wordt gelaten voor het bovennatuurlijke, dan wordt het belang van menselijke acties in deze levensbeschouwing enorm gereduceerd, omdat "het universum uitgestrekt is en mensen slechts piepkleine deeltjes zijn op een onbelangrijke planeet", zoals Bertrand Russel stelt.⁸

Het seculier humanistische atheïsme leidt niet naar de valkuil van het nihilisme, maar schept een afhankelijkheid van de vooruitgang van de menselijke geschiedenis om zin en betekenis aan het leven te geven. Seculier humanisten geloven dat de vooruitgang van de historische evolutie onvermijdelijk is.

Seculiere geschiedenis - De rol van de mensheid in de vorming van de toekomst
Wat betreft de vooruitziende blik van de seculiere geschiedenis beweert Corliss Lamont heel dapper het volgende: "Het humanisme kent aan de mens niets minder toe dan de taak om zijn eigen redder en verlosser te zijn."⁹ Erich Fromm legt de seculier humanistische kijk op onze rol in de geschiedenis als volgt uit: "De mens schept zichzelf in het historische proces."¹⁰ Fromm beschrijft onze rol als onze eigen verlosser wanneer hij zegt: "Het messiaanse tijdperk is de volgende stap in de geschiedenis, niet de afschaffing ervan. Het messiaanse tijdperk is het tijdperk waarin de mens volledig geboren zal zijn. Toen de mens uit het Paradijs werd verstoten verloor hij zijn thuis; in het messiaanse tijdperk zal hij weer thuis zijn - in de wereld."¹¹

Seculier humanisten proberen onze verlossing te bewerkstelligen door een hemel op aarde te scheppen. Lamont stelt zich een evoluerende levenssoort voor die nog geavanceerder is dan mensen: "Mensen kunnen voldoende draagwijdte en betekenis in hun leven vinden door... te helpen om een nieuwe levenssoort te evolueren die boven de mens uitstijgt."¹² Volgens dezelfde lijnen ziet ook Victor J. Stenger de mogelijkheid van een levensvorm die uitstijgt boven mensen: computers geschapen door mensen. Hij zegt dat deze nieuwe levensvorm niet via het pijnlijke, langzame en grotendeels willekeurige proces van biologische evolutie tot stand zal komen, maar via snelle en geleide vooruitgangen van de technologie. "Deze nieuwe vorm van 'leven' zal ik, om historische redenen, de computer noemen."¹³ Stenger gelooft dat computers uiteindelijk in elk betekenisvol aspect van het leven vaardiger zullen blijken dan mensen. Hij zegt: "Als er iets is wat wij kunnen doen, maar computers niet, ben dan geduldig. Na verloop van tijd zullen zij het beter kunnen doen, als het tenminste de moeite waard is om te doen."¹⁴

Wanneer seculier humanisten spreken over mensen die hun eigen evolutie in de hand hebben, dan hebben zij het niet over gewone menselijke wezens, maar een elite van mensen, die C.S. Lewis in zijn boek "De afschaffing van de mens" de "Africhters" noemt.¹⁵ Lewis reageert hiermee op mensen die geloven dat zij hun eigen noodlot kunnen scheppen: "Wij zijn of rationele geesten die tot in de eeuwigheid de absolute waarden van de Tao [de morele orde] moeten gehoorzamen, of slechts natuurlijke producten die tot nieuwe vormen gekneed en gesneden moeten worden voor het genot van meesters die, volgens mijn hypothese, geen ander motief hebben dan hun eigen natuurlijke impulsen... De Africhters kunnen dan kiezen welk soort kunstmatige Tao zij dan, om hun eigen redenen, wensen voort te brengen in het menselijke ras. Het is niet zo dat zij slechte mensen zijn. Zij zijn helemaal geen mensen. Zij hebben zich buiten de Tao begeven en daarmee zijn zij in het niets gestapt."¹⁶

Seculiere geschiedenis - Conclusie
In het seculier humanistische wereldbeeld gaat de geschiedenis niet alleen over het verleden. De geschiedenis heeft ook betrekking op de toekomstige hemel op aarde. Het seculier humanisme verkondigt dat de mensheid zichzelf op een bepaald punt in de toekomst zal verlossen door de ultieme sociale orde te scheppen. Uiteindelijk zullen mensen zichzelf vervolmaken (mogelijk middels een vorm van computertechnologie). Deze optimistische kijk is consequent met het evolutionaire perspectief van de seculier humanisten waarin mensen zich steeds meer naar een perfecte toestand toe ontwikkelen.

Lees meer!